ANALIZA WYBRANYCH ASPEKTÓW ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W ORGANIZACJI GOSPODARCZEJ

Dr Dariusz Socha, prof. WAB. Zatrudniony jako Profesor Uczelni w WAB we Wrocławiu

ORCID 0000-0002-8651-4832

Magdalena Dąbrowicz– absolwentka studiów licencjackich, KIERUNEK: ZARZĄDZANIE, SPECJALNOŚĆ: PSYCHOLOGIA W BIZNESIE, WAB we Wrocławiu

 

Tytuł artykułu:

ANALIZA WYBRANYCH ASPEKTÓW ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W ORGANIZACJI GOSPODARCZEJ.

Wstęp

Idea zrównoważonego rozwoju zakłada taki rozwój, który zaspokajając potrzeby współczesnych społeczeństw, nie będzie jednocześnie ograniczał możliwości rozwojowych przyszłych pokoleń. Zakłada równoległy rozwój gospodarki, społeczeństwa i środowiska.

W ramach realizacji idei zrównoważonego rozwoju jest zapewnienie kobietom i dziewczętom równego dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej i godziwej pracy oraz do udziału w procesie decyzyjnym w sprawach ekonomicznych. Wzmocni to zrównoważone gospodarki i przyniesie korzyści społeczeństwu.

Przemiany społeczne i gospodarcze zachodzące w ostatnich czasach stwarzały sprzyjającą atmosferę i dawały dobrą argumentację, uzasadniającą konieczność większego uczestnictwa kobiet w zarządzaniu. Można by zatem oczekiwać, że sytuacja kobiet ulegnie znacznej poprawie.

W ogólnym przekonaniu w biznesie nie ma miejsca na dyskryminację. Myślimy wobec tego, że kobiety i mężczyźni mają w przedsiębiorstwach takie same prawa, są tak samo traktowani, a płeć nie ma znaczenia. W teorii na pewno tak jest, ale jak jest w praktyce?

Koncepcja zrównoważonego rozwoju w ujęciu teoretycznym

Od kiedy zrównoważony rozwój odgrywa rolę w ludzkiej historii? Aby zrozumieć jego rozwój, trzeba cofnąć się w przeszłość: w 1713 r. naczelnik górnictwa Carl von Carlowitz¹ urodzony w Saksonii, użył terminu „zrównoważenie”, aby zwrócić uwagę na coraz większy problem niedoboru drewna na poziomie międzyregionalnym. Jako taki był absolutnym pionierem w tej dziedzinie.

W Raporcie Brundtland², opublikowanym w 1987 roku zrównoważony rozwój jest definiowany jako zaspokajanie potrzeb teraźniejszości bez narażania zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia własnych potrzeb³.

Rozwój zrównoważony (z ang. sustainable development) to rozwój trwały. Jest to termin oznaczający rozwój społ.-ekonomiczny współczesnych społeczeństw, polegający na zaspokajaniu ich potrzeb w taki sposób, aby nie zmniejszać możliwości zaspokajania potrzeb przyszłym pokoleniom⁴.

Strategia Zrównoważonego Rozwoju opiera się na trzech kluczowych filarach. Są to troska o planetę, zaangażowanie społeczne oraz wysokie standardy ładu korporacyjnego. Towarzyszą one wszystkiemu co robimy wzajemnie się przenikając i mają tworzyć fundament naszej odpowiedzialności. Realizacja idei zrównoważonego rozwoju wymaga:

1) globalnej ochrony środowiska przyrodniczego;

2) solidarności w relacjach między różnymi krajami, zwłaszcza między bogatymi i ubogimi, a także solidarności z przyszłymi pokoleniami;

3) traktowania czynników ekonomicznych, politycznych, społecznych i ekologicznych jako zależnych od siebie.

Ideę zrównoważonego rozwoju oddaje zdanie z Raportu Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju z 1987 r. Nasza wspólna przyszłość „zrównoważony rozwój to taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie” ⁵.

Cele zrównoważonego rozwoju

W dzisiejszych czasach pojęcie zrównoważonego rozwoju jest mocno zakorzenione w naszej świadomości. Pozwala ona na pełne zrozumienie powiązań między środowiskiem, a społeczeństwem.

Wraz z ustanowieniem nauki o idei zrównoważonego rozwoju jako poddziedziny badań społeczno-ekologicznych w 2001 r. oraz wraz z „Agendą na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030” przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2015 r., określono cele tej idei. Proces wyznaczania nowych celów rozwojowych zainicjowany został podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zrównoważonego Rozwoju, która odbyła się w czerwcu 2012 roku w Rio de Janeiro, jako dokończenie procesu wdrażania Milenijnych Celów Rozwojowych i sformułowania agendy dla dalszego globalnego rozwoju po 2015 roku.

Nowe cele zrównoważonego rozwoju uzgodniono w ramach trwających blisko trzy lata wielostronnych negocjacji z udziałem rządów państw, sektora prywatnego, środowiska naukowego i społeczeństwa obywatelskiego. Do tego zadania powołano Otwartą Grupę Roboczą, która zdefiniowała 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz powiązanych z nimi 169 zadań, które oddają trzy wymiary zrównoważonego rozwoju – gospodarczy, społeczny i środowiskowy. Założeniem jest, że działania na rzecz osiągania celów wymagają aktywności i osiągania postępów równocześnie na tych trzech płaszczyznach i w sposób zintegrowany ⁶. Dotyczą osiągnięć w pięciu obszarach – tzw. 5xP ⁷: ludzie, planeta, dobrobyt, pokój, partnerstwo. Cele obejmują szeroki zakres wyzwań, takich jak ubóstwo, głód, zdrowie, edukacja, równość płci, zmiany klimatu, zrównoważony rozwój, pokój, sprawiedliwość społeczna.

Cele Zrównoważonego Rozwoju są wezwaniem do działania przez wszystkie kraje – biedne, bogate i te o średnich dochodach – w celu promowania dobrobytu przy jednoczesnej ochronie planety. Uznają, że wyeliminowanie ubóstwa musi iść w parze ze strategiami, które budują wzrost gospodarczy i zaspokajają szereg potrzeb społecznych, w tym edukację, zdrowie, ochronę socjalną i możliwości zatrudnienia, przy jednoczesnym przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym i ochronie środowiska. Zastąpiły one Milenijne Cele Rozwoju, które zrealizowane miały być do 2015 roku⁸. Agenda 2030 ma charakter uniwersalny, horyzontalny i jest bardzo ambitna.

Na szczycie w Nowym Jorku, w dniach 25-27 września 2015 r., przywódcy krajów członkowskich ONZ podpisując dokument “Przekształcania naszego świata: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030” podjęli ambitne zobowiązanie do podjęcia działań na rzecz redukcji ubóstwa w jego wszystkich postaciach, zapewnienia dostępu do edukacji, do żywności i czystej wody, podjęcia działań na rzecz równości szans, wspieranie praw człowieka, pokoju i stabilności na świecie, ochrony środowiska naturalnego, łagodzenia zmian klimatycznych, dostępu do zrównoważonych źródeł energii.

Dokument ten zawiera 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju i związanych z nimi 169 działań, które mają być osiągane przez wszystkie strony – rządy państw, organizacje międzynarodowe, organizacje pozarządowe, sektor nauki i biznesu, a także obywateli⁹.

Stanowią one podstawę nowej Agendy 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju świata, uwzględniającej aspekt ekonomiczny, społeczny i środowiskowy. Plan ten wskazuje najważniejsze wyzwania naszych czasów. Realizację założeń globalnej agendy rozwojowej przez Polskę monitoruje Ministerstwo Rozwoju. Z kolei w wymiarze międzynarodowym wysiłki krajów rozwijających się na rzecz wypełniania Agendy 2030 wspiera Ministerstwo Spraw Zagranicznych, w ramach działań Polskiej pomocy¹⁰.Realizacja celów i zadań jest monitorowana na całym świecie odpowiednimi wskaźnikami. Przyjęto je Rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 10 lipca 2017¹¹. Za ich monitorowanie w Polsce odpowiada Główny Urząd Statystyczny ¹².

Pierwszy raport Realizacja celów zrównoważonego rozwoju w Polsce¹³ został przyjęty przez Radę Ministrów 5 czerwca 2018 roku. Zawiera on omówienie stopni realizacji wszystkich 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju w Polsce, a także opisuje krajowe priorytety na rzecz zrównoważonego rozwoju i związek Agendy 2030 z krajową Strategią Odpowiedzialnego Rozwoju. Raport został przygotowany na potrzeby pierwszego, dobrowolnego przeglądu wdrażania przez Polskę celów zrównoważonego rozwoju, który odbył się podczas sesji ministerialnej Forum Wysokiego Szczebla ds. Zrównoważonego Rozwoju ONZ w lipcu 2018 roku¹⁴.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju traktowane jest jako idea, która wytycza nową perspektywę dążeniom i działaniom narodów oraz państw¹⁵. Idea ta oznacza konieczność zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym i gospodarczym, oraz równowagi duchowej człowieka. Projektuje pomyślność ekonomiczną, nienarażoną na załamania i kryzysy społeczno-gospodarcze, równowagę międzypokoleniową, międzyludzką i międzyregionalną.

Wybrany aspekt zrównoważonego rozwoju – osiągnąć równość płci i wzmocnić pozycję kobiet

Realizacja Milenijnych Celów Rozwoju przyczyniła się do dokonania postępu w kwestii równości płci i wzmocnienia pozycji kobiet na świecie. Osiągnięto między innymi równy dostęp dziewcząt i chłopców do edukacji na poziomie podstawowym. Jednak w każdej części świata kobiety i dziewczęta nadal są dyskryminowane.

Zapewnienie kobietom i dziewczętom równego dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej i godziwej pracy oraz do udziału w procesie decyzyjnym w sprawach politycznych i ekonomicznych wzmocnić może zrównoważone gospodarki i przyniesie korzyści społeczeństwom.

Wdrożenie nowych ram prawnych dotyczących równouprawnienia w miejscu pracy oraz zwalczanie szkodliwych praktyk wobec kobiet to działania niezbędne, aby położyć kres dyskryminacji ze względu na płeć występującej w wielu krajach¹⁶. Dyskryminacja to niesprawiedliwe traktowanie pewnych grup społecznych lub osób, warunkowane ich przynależnością grupową. Ryzyko dyskryminacji związane jest z tym, że stereotypy na ogół zniekształcają sposób postrzegania¹⁷. Poniżej przytoczono kilka faktów dotyczących nierównego traktowania kobiet i zmian, które zachodzą w tym temacie.

• W ankiecie przeprowadzonej w 2021 r. w 13 krajach 45 procent kobiet stwierdziło, że one lub kobieta, którą znają, doświadczyły jakiejś formy przemocy od czasu COVID-19.

• W 2021 roku prawie jedna na pięć młodych kobiet wyszła za mąż przed 18 rokiem życia.

• Globalne rozpowszechnienie małżeństw dzieci spadło o około 10 procent w ciągu ostatnich pięciu lat.

• Ze względu na skutki pandemii COVID-19 prawdopodobnie do 2030 r. nawet 10 milionów dziewcząt zostanie dziewięcioletnimi pannami młodymi, oprócz 100 milionów dziewcząt, które według przewidywań były tym zagrożone przed pandemią.

• Co najmniej 200 milionów dziewcząt i kobiet zostało dziś poddanych okaleczeniu żeńskich narządów płciowych, głównie w 31 krajach.

• Od 1 stycznia 2022 r. globalny udział kobiet w niższych i pojedynczych izbach parlamentów narodowych osiągnął 26,2 proc., co oznacza wzrost z 22,4 proc. od 2015 r.

• W 2019 r., przed pandemią, kobiety stanowiły 39,4 proc. ogółu zatrudnionych. W 2020 r. kobiety odpowiadały za prawie 45 proc. globalnej utraty zatrudnienia.

• Udział kobiet na stanowiskach kierowniczych na świecie wzrósł z 27,2 do 28,3 procent w latach 2015-2019, ale pozostał niezmieniony w latach 2019-2020, pierwszym roku bez wzrostu od 2013 roku.

• Tylko 15 z 52 krajów, które złożyły sprawozdanie, uwzględniło w swoich ramach prawnych wystarczające przepisy chroniące prawa kobiet do ziemi.

• W latach 2018-2021 tylko 26 procent krajów posiada kompleksowe systemy śledzenia alokacji publicznych na rzecz równości płci, 59 procent ma pewne cechy takiego systemu, a 15 procent nie ma minimalnych elementów takiego systemu¹⁸.

Powyższe dane pokazują, że czeka nas jeszcze dużo pracy w temacie równości płci. Mimo zauważalnego wzrostu świadomości społecznej w ostatnich dekadach i uwrażliwienia na problem nierówności płci w debacie publicznej, wciąż zauważalne są spore różnice w postrzeganiu kwestii równouprawnienia przez same kobiety i przez mężczyzn. Mimo ogólnego poparcia dla idei równouprawnienia, wielu mężczyzn wciąż z dystansem podchodzi do dzielenia się z kobietami władzą czy stanowiskami. Wielu Polaków wciąż preferuje tradycyjny model kulturowy, w którym kobieta zajmuje się domem i nie konkuruje z mężczyznami w pracy czy w polityce.

Celem niniejszego opracowania jest zbadanie zagadnienia zawartego w punkcie piątym, podpunkt piąty Agendy 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju świata czyli zapewnić kobietom pełny i efektywny udział w procesach decyzyjnych na wszystkich szczeblach w życiu ekonomicznym i publicznym oraz równe szanse w pełnieniu funkcji kierowniczych.

Miejsce i rola kobiet w przedsiębiorstwie

Zachodzące w ostatnich czasach przemiany gospodarcze i społeczne stwarzają sprzyjającą atmosferę do większego uczestnictwa kobiet w zarządzaniu.

Można oczekiwać, że sytuacja kobiet ulegać będzie poprawie. Statystyki i wyniki badań dowodzą, że kobiety niestety w nierównym stopniu uczestniczą w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji. Co prawda dokonujące się współcześnie zmiany społeczne i gospodarcze, stwarzają warunki większego współuczestniczenia w zarządzaniu przez kobiety, ale temat ten budzi jednak w dalszym ciągu kontrowersje, zarówno co do stanu faktycznego, kierunków zmian, opinii kobiet pełniących funkcje kierownicze, rozwiązań prawnych czy czynników warunkujących sukcesy kobiet w zarządzaniu.

Międzynarodowy dorobek działań na rzecz równości płci, dotyczący formalnych gwarancji równego traktowania kobiet i mężczyzn w sferze pracy zawodowej powinien zapewniać równoprawny udział kobiet w zarządzaniu.

Obserwacja rzeczywistości nie pozostawia złudzeń, że sytuacja daleka jest jeszcze od oczekiwań. Na problem warto spojrzeć nie tylko z punktu widzenia prawnego czy sprawiedliwości społecznej, lecz także olbrzymiej szansy wykorzystania potencjału kobiet dla rozwoju regionów, kraju i świata. Liczne dane wskazują, iż kobiety świetnie radzą sobie w tej sferze, szczególnie na gruncie rozwijających się warunków dla przedsiębiorczości. Odnalezienie się kobiet w sferze zarządzania we współczesnej rzeczywistości nie jest wyłącznie problemem prawnym czy proceduralnym.

Kobietom stawiane są bardzo konkretne wymagania kwalifikacyjne i oczekuje się podjęcia skutecznych działania na rzecz realizacji celów organizacji. Czy jednak fakt, iż kobiety potrafią sprostać tym wymogom wystarczy, by powierzono im funkcje kierownicze? Praktyka pokazuje, że to mężczyźni dominują na tym polu i nadal występuje problem utrudnionego dostępu kobiet do najwyższych stanowisk kierowniczych ¹⁹.

Kobiety zatrudnione na stanowiskach dyrektorskich są bardziej zadowolone z pracy niż kobiety zatrudnione na stanowiskach kierowniczych średniego szczebla. Generalnie, kobiety-menedżerowie odczuwają większą satysfakcję z pracy niż kobiety zatrudnione na szeregowych stanowiskach. Satysfakcji z pracy kobiet-menedżerów nie pomniejsza świadomość ich dyskryminacji w organizacjach, ani większy wysiłek, który trzeba wkładać w pracę zawodową, by osiągnąć podobne sukcesy niż mężczyźni. Kobiety-menedżerowie mogą angażować się w swą pracę silniej niż mężczyźnie-menedżerowie.²⁰

Sytuacja kobiet w zarządzaniu w Polsce wprawdzie bardzo powoli, ale ulega poprawie. Wymogi stawiane przez Unię Europejską w zakresie realizacji zasady równości szans, w tym w projektach współfinansowanych z jej funduszy, nie przynosi jeszcze oczekiwanych skutków, choć pozwala poprawiać sytuację. Trzeba podkreślić, iż dyskusja i spór na temat źródeł odmiennych ról i pozycji społecznych kobiet i mężczyzn trwa od stuleci. Większość Polaków, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, ma świadomość dyskryminacji kobiet na rynku pracy, w tym w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji ²¹.

W wielu organizacjach uważa się, że płeć nie ma znaczenia w wyborze pracownika na stanowiska kierownicze. Zdecydowana większość praktyków, zarówno mężczyzn jak i kobiet, manifestuje pogląd, że w trakcie doboru kadry kierowniczej kieruje się jedynie kompetencjami, a płeć nie ma znaczenia. W dzisiejszych czasach politycznie poprawny jest pogląd, że różnice pomiędzy płciami w sferze pracy nie istnieją²². Co prawda na przestrzeni lat obserwuje się poprawę sytuacji w Polsce w kontekście równości płci i tak np.:

• udział kobiet na stanowiskach kierowniczych w ogólnej liczbie pracujących na stanowiskach kierowniczych wzrósł z 36,8 % w IV kw. 2010 roku do 41,5% w IV kw. 2016 r.,

• w 2010 r. w radach powiatu zasiadało 18,7% kobiet, a 9,5% pełniło funkcję wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W 2016 r. było to odpowiednio: 20,6% oraz 10,8%. Zwiększył się udział kobiet w Sejmie – z 23,9% w poprzedniej kadencji (2011–2015) do 27,4% obecnie,

• łączenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi umożliwia rodzicom dostęp do rosnącej liczby instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3,

• według danych Eurostat różnica w zarobkach kobiet i mężczyzn (luka płacowa) wynosiła w 2016 r. 7,2% (średnia w UE – 16,2%)²³.

Po analizie powyższych danych można wysnuć wniosek, że następują powolne zmiany w Polsce. Kobiety są wykształcone i powoli sięgają po te najwyższe stanowiska w przedsiębiorstwach. Ułatwiać im to ma rosnąca liczba instytucji opieki nad dziećmi. Także różnica w wysokości zarobków powoli ulega zatarciu. Pozycja kobiet w życiu ekonomicznym powoli się umacnia. Wielu pracodawców deklaruje, że płeć kandydata na stanowisko kierownicze nie ma znaczenia. Tutaj nasuwa się pytanie czy jest tak faktycznie, czy to tylko często wypowiadana formuła. Barierą większego uczestnictwa kobiet w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji był, jak twierdzono, brak wykształcenia. Współcześnie jednak dominację mężczyzn w sferze edukacji można uznać za ostatecznie zakończoną i to również na szczeblu szkolnictwa wyższego, w tym na takich prestiżowych kierunkach studiów, jak prawo, zarządzanie czy medycyna.

Podsumowanie

Literatura fachowa pokazuje szereg barier, na które natrafia kobieta chcąca się ubiegać o wyższe stanowisko zarządcze. Są to bariery ekonomiczne, a także bariery, które wywodzą się ze stereotypów i archetypów. „Szklany sufit” to termin, który stosuje się, aby nazwać różnego rodzaju przeszkody, utrudniające kobietom robienie kariery ze względu na stereotypy i uprzedzenia społeczeństwa związane z płcią²⁴. Pracownice firm i menedżerki, kierowniczki napotykają na szklany sufit, gdy są wynagradzane gorzej od mężczyzn o identycznych kwalifikacjach, a także w przypadku trudności z rozwojem zawodowym czy awansem, który jest osiągalny dla pracowników płci przeciwnej o jednakowych kwalifikacjach.

Często jest też tak, że z przyczyn ekonomicznych tj. brak instytucji opiekuńczych dla dzieci, osób starszych kobieta nie ma możliwości podjęcia pracy, a także ubiegania się o konkretne stanowiska.

Mówiło się także, że barierą może być brak odpowiedniego wykształcenia. Kobiety miały nie posiadać odpowiednich kompetencji, aby zasiadać na stanowiskach zarządzających. Jednak teraz jest to zamierzchłą przeszłością. Kobiety dzisiaj są wykształcone, na równi z mężczyznami. Mają wysokie kompetencje. Także ich cechy osobowości są wartością dodaną. Można z tego wysnuć wniosek, że przedsiębiorstwa zaczynają na pierwszym miejscu stawiać wykształcenie i kompetencje, a nie płeć.

Jak to wszystko ma się do istoty zrównoważonego rozwoju? Cele Zrównoważonego Rozwoju wskazują na ogromną rolę kobiet w polepszaniu świata oraz podkreślają, że ich działalność i zdolności przywódcze są kluczem do rozwiązania globalnych problemów ekonomicznych.

Czy w Polsce mamy równość płci? Czy udaje nam się wypełnić zobowiązania punktu piątego Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju-2030? Ostateczne zdanie autorzy artykułu pozostawiają Czytelnikowi.