Wybrana instytucja publiczna jako organizacja ucząca się

Dr Dariusz Socha, prof. WAB

Terapeuta Pomocy Emocjonalnej (Nr. Leg. ATPE 1/02/2019)

CEO ADVISER EXPERT

ORCID 0000-0002-8651-4832

 

IWONA NOWIŃSKA– absolwentka studiów licencjackich, KIERUNEK: ZARZĄDZANIE

SPECJALNOŚĆ: PSYCHOLOGIA W BIZNESIE, WAB we Wrocławiu

 

Organizacjami , które naprawdę zwyciężą w przyszłości, będą te, które odkryją jak wykorzystać ludzkie zaangażowanie i możliwości uczenia się na wszystkich ich szczeblach.¹

 

Tytuł artykułu:

WYBRANA INSTYTUCJA PUBLICZNA JAKO ORGANIZACJA UCZĄCA SIĘ.

 

Podstawa prawna

1.Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Dz.U. z 2017 r., poz. 356.

2. Instytucja publiczna to instytucja będąca: Podmiotem publicznym w rozumieniu art. 2 Ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. 2005 nr 64 poz. 565 z późn. zm.) lub podmiotem realizującym zadania publiczne lub dysponującym majątkiem publicznym w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. 2001 nr 112 poz. 1198 z późn. zm.).

Merytoryczne aspekty artykułu mogą stać się pomocą dla nauczycieli Szkół branżowych I stopnia (oraz innych, w których tematyka zawarta w artykule okaże się interesująca) w zakresie przedmiotu: PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI. Dzięki temu uczeń nabędzie wiedzę z zakresu poniższych zagadnień w treści nauczania w realizacji wymagań szczegółowych wobec ucznia:

1. charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołując się do przykładów z różnych dziedzin;

2. rozróżnia czynniki wytwórcze (praca, przedsiębiorczość, kapitał, ziemia i informacja) i wyjaśnia ich znaczenie w różnych dziedzinach gospodarki;

3. charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołując się do przykładów z różnych dziedzin;

4. wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, urzędy skarbowe.
   

Wprowadzenie

Czy uczenie się w przypadku instytucji publicznej, gdzie centralizacja i hierarchizacja grają pierwsze skrzypce jest możliwe? Instytucje publiczne² wykorzystują mechanizm systematycznego uczenia się, aby umożliwić skuteczną realizację działań prowadzonych przez organy władzy publicznej, przede wszystkim rząd i samorząd terytorialny. Administracja publiczna stanowi część aparatu państwowego, a jej istotą jest świadczenie usług tworzących warunki dla właściwego funkcjonowania sektora prywatnego, społecznego i publicznego.

Ma to uzasadnienie zwłaszcza teraz, kiedy od 11 marca 2020 r. rozprzestrzeniająca się choroba zakaźna wywołana przez koronawirus została oficjalnie uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za pandemię, mija ponad dwa i pół roku. Jest to okres na tyle miarodajny, że można już pokusić się o pewne podsumowania zjawisk i przemian, które mają miejsce na rynku pracy w Polsce – nieodbiegającego zbyt od gospodarczego obrazu konsekwencji pandemii na świecie, jednak celowo obszar badań został zawężony do naszego kraju. Jak wskazują dr M. Krzyścin oraz dr Dariusz Socha, prof. WAB w celach prewencyjnych przed rozprzestrzenianiem się wirusa szybko pojawiły się rygory sanitarne, obostrzenia i tzw. lockdowny. Na pewien czas zamykano galerie handlowe, restauracje, instytucje kultury, zakłady usługowe, miejsca kultu itp. I choć w kwietniu 2020 r. polski rząd uruchomił pakiet rozwiązań wspierających polskich przedsiębiorców, nie było wiadomo, jak długo przyjdzie się zmagać z zamrożeniem działalności. Tam, gdzie było to możliwe, nastąpiło przeniesienie pracowników do pracy zdalnej, w trybie pilnym przestawiano biznesy na sprzedaż i działalność online, szkoły i uczelnie przeszły z zajęć onsite na tryb online, urzędy wdrożyły możliwość rozpatrywania wniosków w formie elektronicznej – przez formularze i maile. W prognozach spodziewano się, że gospodarka zwolni, pojawią się upadłości przedsiębiorstw i wzrośnie bezrobocie.³

Celem niniejszego opracowania jest zbadanie zagadnienia, czy urząd skarbowy jako instytucja publiczna jest organizacją uczącą się? Zagadnienie to wymaga głębszej refleksji z uwagi na oczekiwania społeczeństwa, aby administracja stawała się coraz bardziej profesjonalna. Organizacja ucząca się, to określenie oznaczające organizację zdolną do uczenia się, adaptującą się do zmiennych warunków funkcjonowania. Stan ten osiąga się przez otwartość pracowników na nowe idee i trendy oraz stałe doskonalenie się pracowników⁴. Zarządzanie instytucjami publicznymi powinno być ukierunkowane na tworzenie zdolności organizacji do uczenia się, czyli adaptacji do zmieniających się warunków drogą stałego doskonalenia się uczestników organizacji. Wprowadzenie zasad organizacji uczącej się to wprowadzenie do sektora publicznego logiki charakterystycznej dla wolnego rynku. Do cech podawanych w literaturze, które odróżniają sektor publiczny od sektora prywatnego, zaliczyć można⁵:

• brak istnienia w nim konkurencji, w konsekwencji brak mechanizmów wymuszających redukcję kosztów i działań prowadzących do osiągania

efektywności,

• występującą często niemierzalność celów organizacji publicznych, uniemożliwiającą ocenę efektywności ich funkcjonowania,

• uzależnienie możliwości finansowych organizacji publicznych od stanu finansów publicznych, a nie od jakości świadczonych usług,

• niedochodowość dużej części usług publicznych, przy ich jednoczesnym dużym znaczeniu społecznym oraz wynikającym stąd obowiązku ich realizacji,

• konieczność dostarczania niektórych usług przez państwo i niemożliwość poddania ich działaniu rynku,

• wpływ różnych grup interesu, w tym polityków, który zakłócić może planowanie strategiczne w organizacjach tego sektora.

Budowanie organizacji uczącej się to długoletnia praca, wymagająca zaangażowania i odpowiednich posunięć z zakresu zarządzania. To proces polegający na wprowadzaniu usprawnień w działaniach organizacji przez zdobywanie nowej wiedzy i lepsze zrozumienie działań, gdzie człowiek staje się głównym podmiotem. To czy w ostatecznym rozrachunku organizacja osiągnie miano „uczącej się”, zależy od każdego pracownika i od efektywności jego nauki – zarówno indywidualnej jak i zespołowej. Zgromadzona wiedza ludzka przenoszona jest następnie na pamięć organizacyjną poprzez tworzenie różnorodnych baz danych, programów i innych form utrwalania efektów nauki.

W takim razie postawić można następne pytanie. Jakie wymagania kierujemy wobec managera (menedżera) w trudnych czasach? Jak wskazują D. Socha i M. Workiewicz manager jest osobą, która zajmuje się przewodzeniem, kierowaniem oraz zarządzaniem zespołem w organizacji. W tym momencie warto wspomnieć, że termin ten posiada więcej składowych i upraszczanie go może odczytane być jako przejawem ignorancji, natomiast faktem niezaprzeczalnie najważniejszym jest to, iż menadżer stoi na czele zespołu. Definiując termin menedżera warto również odpowiedzieć na pytanie ,,Czy rola menedżera jest ważna?”. W małych i średnich przedsiębiorstwach kierownik odgrywa kluczową rolę, gdyż odpowiedzialność jaka na nim spoczywa jest ogromna. Wszystkie decyzje jakie podejmie będą widoczne szybko, a to jak będzie zarządzał swoim niewielkim zespołem będzie miało wielki wpływ na rozwój organizacji, zespołu i ludzi.

Oczywiście sposoby oraz metody zarządzania są różne i każdy kierownik może, a nawet powinien dobrać swój indywidualny sposób kierowania zespołem nie zapominając jednak o elastyczności w pracy (pamiętać trzeba, że tak zwany Złoty Środek, jak i idealny sposób zarządzenia po prostu nie istnieją). W obecnych natomiast czasach menedżer coraz częściej odgrywa rolę przewodnika, kierunkuje, pomaga, podpowiada i nie wymaga bezmyślnego podążania za poleceniami⁶.

Cytując Emedoklesa z Agrygentu „Jeśli będziecie żądać ślepego posłuszeństwa, zgromadzicie wokół siebie samych durniów”.

Pojęcie organizacji uczącej się. Model Petera Senge’a.

Pojęcie organizacji uczącej się pojawiło się w latach 90. XX wieku⁷, podkreśla ono szczególne znaczenie procesu zdobywania wiedzy i umiejętności w warunkach funkcjonowania przedsiębiorstw i instytucji. Najbardziej rozpoznawalnym reprezentantem tego nurtu jest tytułowany ,,Strategiem Wieku’’ Peter Senge⁸, autor książki ,,Piąta dyscyplina”(The Fifth Discipline). Peter Senge, prekursor koncepcji organizacji uczących się, definiuje je jako struktury, w których „ludzie ciągle rozszerzają swoje możliwości osiągania naprawdę pożądanych wyników, w których powstają nowe wzorce śmiałego myślenia i swobodnie rozwijają się aspiracje zespołowe i gdzie ludzie stale uczą się, jak wspólnie się uczyć”⁹.

Wyróżniki wpływające na budowę organizacji uczącej się

Kluczowym czynnikiem dla każdej organizacji uczącej się jest przywództwo oraz właściwe i sprawne zarządzanie potencjałem ludzkim dla osiągnięcia celów stawianych przez organizację. Wyróżniki kultury organizacyjnej wpływające na budowę organizacji uczącej się, to także ¹⁰:

• uczenie się na poziomach indywidualnym, zespołowym i organizacyjnym,

• tworzenie nowych zasobów wiedzy i dbanie o ich dostępność w organizacji,

• rozwijanie wiedzy pracowników i przepływy wiedzy między pracownikami,

• posiadanie kultury organizacyjnej wspierającej uczenie się,

• elastyczność i chęć eksperymentowania, podejmowanie ryzyka,

• posiadanie zdecentralizowanych systemów podejmowania decyzji,

• ścisła komunikacja i współpraca zespołowa,

• podejmowanie ważnych i kluczowych decyzji na podstawie faktów, a nie emocji,

• częsty monitoring procedur działania,

• poszukiwanie sposobów zwiększenia efektywności i skuteczności pracy wszystkich członków.

Do wykonania powyższych kryteriów jest niezbędne zespołowe zdeterminowanie osiągania celów, wysoki poziom motywacji oraz kwalifikacji pracowników. To również potrzeba posiadania w organizacji przywódcy transformacyjnego, który motywuje podwładnych do wykonywania obowiązków na poziomie przekraczającym zwykłe oczekiwania, co sprawi, że ponad własne korzyści będą stawiali wewnętrzne cele. Z drugiej strony należy podjąć działania zmierzające do pokonania oporu wprowadzania zmian, aby wyeliminować obawy pracowników. Ma na to wpływ poprawna komunikacja, edukacja oraz wsparcie pracowników ze strony kierownictwa. Problemem może być sytuacja, gdy uczenie się zostaje nadrzędnym celem wobec wyników organizacji. Zmuszanie pracowników do uczenia się nie jest skuteczną strategią podnoszenia jakości i wydajności. Organizacja stosująca takie praktyki staje się daleka od ideałów głoszonych przez twórców koncepcji¹¹.

Model instytucji publicznej jako organizacji uczącej się według P. Senge’a.

Modele organizacji uczącej się sugerują, w jaki sposób to uczenie powinno przebiegać. Peter Senge w książce “Piąta Dyscyplina” zaproponował określenie ,,organizacja ucząca się” (ang. Learning organization), oznaczające organizację zdolną do uczenia się, adaptującą się do zmiennych warunków funkcjonowania. Stan ten osiąga poprzez otwartość pracowników na nowe trendy oraz stałe doskonalenie się pracowników. Organizacja inicjuje i wspiera te działania i sama ciągle się przekształca¹². Model Petera Senge’a obejmuje wprowadzanie w organizacji pięciu „dyscyplin”, które warunkują przekształcenie organizacji w organizację uczącą się. Senge proponuje rozwinięcie w organizacji następujących kompetencji¹³:

• Myślenie systemowe – umiejętność postrzegania organizacji w sposób globalny, biorący pod uwagę wszystkie elementy składowe i zachodzące pomiędzy nimi zależności.

• Mistrzostwo osobiste – świadome samodoskonalenie wszystkich pracowników organizacji. To dążenie do rozumienia wizji i kultury organizacyjnej instytucji oraz rozumienie jej przyszłości i podejmowanie działań na rzecz jej rozwoju.

• Modele myślowe – ukryte bądź nieuświadomione przekonania ograniczające, mające negatywny wpływ na zrozumienie otaczającej instytucję rzeczywistości.

• Wspólna wizja przyszłości – wysoka umiejętność komunikacji, wzajemnego porozumienia się pracowników, udzielania i korzystania z feedbacku, otwartego określania własnych oczekiwań i możliwości, w tym mocnych i słabych stron oraz wyznaczenie wspólnego dla wszystkich pracowników kierunku rozwoju organizacji.

• Zespołowe uczenie się – współpraca zespołowa na każdym szczeblu, wymiana poglądów i doświadczeń pomiędzy członkami zespołów. Prowadzi do szybszego rozwoju zarówno pojedynczych pracowników, jak i całej organizacji.

Definicja uczenia się według Senge brzmi: „Prawdziwe uczenie się dotyka rdzenia tego, czym jest bycie człowiekiem. Dzięki uczeniu się redefiniujemy siebie. Dzięki uczeniu się możemy zrobić rzeczy, jakich wcześniej nie potrafiliśmy. Dzięki uczeniu się interpretujemy na nowo otaczający nas świat i naszą z nim relację. Dzięki uczeniu się poszerzamy nasze możliwości twórcze, stajemy się częścią twórczych procesów życia. W sercu każdego z nas tkwi wielki głód takiego uczenia się”¹⁴.

Przybieranie przez urzędy skarbowe formy organizacji uczącej się.

Proces uczenia się instytucji to cykl zmian w działaniu organizacji, to gromadzenie informacji, interpretacja oraz w efekcie końcowym adaptacja albo zmiana. Organizacje uczące się budują swoją przewagę konkurencyjną nad innymi dzięki wykorzystaniu zasobów intelektualnych oraz procesowi uczenia się, to nie tylko zespół uczących się ludzi , ale także tych , którzy potrafią przełożyć wiedzę indywidualną na wiedzę zespołów i organizacji. Dlatego uczenie powinno zachodzić na poziomie jednostki, zespołu i w końcu całej organizacji¹⁵.

W rozumieniu autorów artykułu urząd skarbowy jako instytucja publiczna, może aspirować do miana organizacji uczącej się, gdyż pomimo uwarunkowań narzuconych odgórnie poprzez szkolenia rozwija mechanizmy promujące nabywanie i rozpowszechnianie wiedzy, doskonali nowe praktyki, procesy i procedury. Zdaniem Petera Senge w organizacji uczącej się ludzie poszukują wciąż nowych możliwości osiągania pożądanych efektów, tworzą nowe wzorce niestereotypowego myślenia, rozwijają się w pracy zespołowej, stale się uczą. Pracownicy uczą się od siebie nawzajem, czerpią z doświadczeń, doskonalą i budują w ludziach świadomość oraz poczucie sprawczości. Efektem końcowym są lepsze wyniki osiągane przez organizację. Reguły myślenia systemowego według P. Senge’a wskazują, że ,,dzisiejsze problemy wynikają z wczorajszych rozwiązań. Kluczem do rozwiązania najtrudniejszych problemów jest często ustalenie, gdzie dokonać niewielkiej zmiany, która może doprowadzić do trwałego polepszenia sytuacji. Zrozumienie najtrudniejszych wyzwań wymaga całościowego spojrzenia na system, który te problemy tworzy”¹⁶.

Mierzalność działań w urzędzie skarbowym jako organizacji uczącej się.

Istnieje wiele przyczyn powodujących konieczność wprowadzenia zmian w działalności organizacji uczących się. Mogą to być wdrożenia rozwiązań obarczonych od początku pewną niedoskonałością, chociażby rosnące tempo zmian warunków funkcjonowania organizacji i mała ich przewidywalność, czy zmiany w organizacji, których efektów nie można zweryfikować. Są to również przyczyny zewnętrzne będące zmianami w ogólnym otoczeniu organizacji, mające wpływ na jej funkcjonowanie, do których należą chociażby zmiany legislacyjne, rosnące koszty funkcjonowania organizacji, czy wyższy poziom wykształcenia pracowników. Organizacje reagują na pojawiające się warunki wprowadzając dostosowawcze lub całościowe zmiany. Aby rozliczyć działania prowadzone przez urzędy skarbowe należy ustalić kryteria, za pomocą których możemy zmierzyć te działania. Można do nich zaliczyć:

• poprawność proceduralną, czyli na ile prowadzone działania są zgodne z obowiązującymi procedurami,

• przejrzystość, mówiąca o jasności i transparentności działań dla opinii publicznej,

• wydajność kształtującą proporcje miedzy kosztami związanymi z utrzymaniem zasobów ludzkich czy materialnych, a osiągniętymi efektami działania,

• skuteczność, która wiąże się z zaplanowaniem działań i ich stopniem wykonania,

• użyteczność działań i ich trwałość, czyli długość odczuwania efektów działań, również czy efekty te są korzystne czy nie.

Podstawa oceny to również realizacja interesu społecznego, gdzie kontrolę i ocenę działalności urzędów w dużym stopniu przekazuje się społeczeństwu. To z otoczenia płyną informacje zwrotne na temat efektów działań instytucji, jest ono punktem odniesienia i źródłem informacji o wynikach. Nie istnieje jednak uniwersalne narzędzie diagnostyczne służące w realizacji postulatów i założeń organizacji uczącej się. Podjęto próby stworzenia takich narzędzi. Powstał Kwestionariusz Organizacji Uczącej się, Ankieta Środowiska Uczenia się, Audyt Uczenia się, Całościowy Benchmark Organizacji Uczącej się, Ocena Zdolności Organizacyjnego Uczenia się czy też Ankieta Organizacji Uczącej się¹⁷. Natomiast do metod stosowanych w organizacji uczącej się, zaliczyć można: analizę interesariuszy, coaching, alians strategiczny, mentoring, zarządzanie przez jakość, Kaizen, outsourcing czy strategiczną kartę wyników (SKW)¹⁸.

Funkcjonowanie urzędów skarbowych poddawane jest nieustannej ocenie, dlatego próbują one dostosować się do zmieniających warunków otoczenia. Urzędy skarbowe, nie cieszą się z reguły sympatią podmiotów objętych ich działaniami. Znaczna część krytyki odnosi się do sposobu funkcjonowania i niskiej efektywności tej organizacji. Organizacje sektora publicznego są krytykowane za nadmierne sformalizowanie, brak elastyczności w działaniu, słabe zaspokajanie potrzeb społeczeństwa, niską wydajność czy podatność na korupcję¹⁹. W jakim stopniu te stwierdzenia są prawdziwe? Być może takie opinie tworzone są w wyniku słabej znajomości struktur działania urzędów skarbowych lub subiektywnej oceny oceniających. Niewątpliwie od instytucji państwowych społeczeństwo oczekuje ciągłego poszerzenia zakresu ich aktywności, poprawy jakości świadczonych przez nie usług publicznych służących podnoszeniu jakości życia obywateli. Jednocześnie są podnoszone społeczne oczekiwania względem ograniczenia wydatków publicznych, redukcji wielkości sektora publicznego oraz zmniejszenia liczby jego pracowników. Z informacji zaczerpniętych z raportu Najwyższej Izby Kontroli z 18.12.2019 r.²⁰ o Krajowej Administracji Skarbowej dowiadujemy się, że skonsolidowanie służb celnych i skarbowych stworzyło warunki do poprawy efektywności systemu poboru danin publicznych. Z analiz przeprowadzonych w KAS wynika, że reformy okazały się skuteczne, przyniosły zamierzone efekty.

Efektywniejszy pobór podatków przekłada się na większe wpływy do budżetu. Z perspektywy czasu uważam, że podjęcie decyzji o konsolidacji było decyzją świadczącą o efekcie uczenia się instytucji państwowych i dokonywania zmian wynikających z obserwacji i konieczności dostosowania do realiów rozwijającego się państwa i wychodzenie naprzeciw podatnikom. Reforma przeprowadzona w 2017r. pozwoliła na optymalne wykorzystanie dostępnej kadry oraz zasobów organizacyjnych i finansowych. Urzędy skarbowe jako integralna część Krajowej Administracji Skarbowej zajmują się realizacją dochodów z tytułu podatków, opłat i niepodatkowych należności budżetowych. Dzięki skonsolidowaniu służb celnych i skarbowych stworzono warunki do poprawy efektywności całego systemu poboru danin publicznych. Celem reformy było m.in. ograniczenie skali oszustw podatkowych, zwiększenie skuteczności poboru należności podatkowych i celnych, zwiększenie poziomu dobrowolności wypełniania obowiązków podatkowych, a także obniżenie kosztów funkcjonowania administracji skarbowej w relacji do poziomu uzyskiwanych dochodów budżetowych. Za przykład niech posłużą dane przedstawione przez NIK, z których wynika że dochody podatkowe zrealizowane w 2018 r. wyniosły ponad 197 mld zł. i były o 27,5 procent wyższe od dochodów podatkowych uzyskanych w 2016 r. W ocenie NIK wzrost dochodów podatkowych to w dużej mierze efekt zmian systemowych.

Urzędy skarbowe – kreowanie wizerunku, misja, wizja, wartości.

Bez administracji zdolnej do uczenia, cechującej się wydajnością, skutecznością i użytecznością nie ma sprawnego państwa. Zachodzące zmiany w relacjach urzędów skarbowych i ich usługobiorców pogłębiło przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Instytucje skarbowe określiły wartości stanowiące motto ich funkcjonowania zawarte w misji , wizji i wartościach jakie preferują²¹:

• Misją urzędów skarbowych jako administracji skarbowej jest zapewnienie stabilnych i efektywnych finansów publicznych oraz usług wysokiej jakości .

• Wizje to przedstawianie urzędów skarbowych jako przyjaznej administracji mającej na celu wspieranie uczciwych podatników i przedsiębiorców, koncentrując się na ich potrzebach. To również wykorzystywanie nowoczesnych technologii do zapewnienia bezpieczeństwa finansów publicznych oraz przedstawianie instytucji jako pracodawcę oferującego atrakcyjne miejsca pracy.

• Wartości to nastawienie na dialog i otwartość, odpowiedzialność za powierzone obowiązki, profesjonalność i wykazywanie się inicjatywą, działanie zgodnie z wartościami etycznymi, dzielenie się wiedzą, podnoszenie skuteczności i efektywności działań, używanie prostego języka oraz przestrzeganie zasad równego traktowania.

Kierunki działania i rozwoju Krajowej Administracji Skarbowej określa minister właściwy do spraw finansów publicznych, wskazując w nich misję, wizję, wartości, cele do osiągnięcia, wskaźniki ich pomiaru oraz zasady składania raportów z ich realizacji.

Pracownicy urzędów skarbowych- myśl intelektualna i kompetencje.

Mimo prób dostosowania aparatu skarbowego do realiów państwa, nie wszystko można przewidzieć i osiągnąć w idealny sposób. Idea organizacji uczącej się nie neguje starań , a wręcz mówi, że nie ma instytucji, która osiągnęła najwyższy poziom i nie musi już udoskonalać swoich działań. Ukłonem w stronę pracowników Krajowej Administracji Skarbowej, tym samym również urzędów skarbowych było przeprowadzenie w czerwcu 2021 r. badania wewnętrznego w formie ogólnopolskiej, anonimowej ankiety na temat motywacji i satysfakcji pracowników KAS, w której ważnym aspektem było uzyskanie odpowiedzi na pytania związane z pracą w organizacji. Wyniki badania mają posłużyć do opracowania dokumentu: Zarządzanie różnorodnością w organizacji. Jego celem jest zaproponowanie z punktu widzenia pracowników KAS rozwiązań w obszarze zarządzania zasobami ludzkimi. Pytania stawiane pracownikom w ankiecie dotyczyły określenia ogólnego poziomu zadowolenia z pracy, zadowolenia z otrzymywanego wynagrodzenia, organizacji pracy przez przełożonych, oczekiwań pracowników, warunków pracy, dostępnych programów szkoleń i kursów, możliwości awansu, atmosfery w pracy czy innowacyjności organizacji. Zebrane dane pokazują ,że należy dokonać zmian w różnych obszarach, np. jasno określić ścieżki kariery, wprowadzić regularne podwyżki wynagrodzenia, zwiększyć innowacyjność organizacji czy poprawić jakość zarządzania organizacji. Odnotowano pozytywne opinie dotyczące atmosfery koleżeństwa i zaufania, relacji z przełożonym, pewności zatrudnienia, czy też opinie respondentów o mobbingu, dyskryminacji oraz nierównym traktowaniu.

W procesach zachodzących zmian chciałabym podkreślić rolę kobiet, które stanowią znaczną część pracowników w urzędach skarbowych. Szereg z nich zajmuje stanowiska kierownicze. Kobiety stanowią konkurencyjny kapitał intelektualny, grono zaangażowanych profesjonalistek spełniających się w pracy zawodowej. Ich doświadczenie, wiedza, wykształcenie, relacje z klientami czy lojalność wobec pracodawcy ma wysoki wpływ na wyniki i poziom świadczenia usług. Dlatego uważam, że w trosce o zdobyty potencjał pracowniczy urzędy skarbowe powinny rozwijać systemy motywacyjne i tworzyć konkurencyjne warunki zatrudnienia, aby fachowcy z wieloletnią praktyką zawodową i wiedzą branżową, kluczowi pracownicy, w których instytucja zainwestowała środki i czas, którzy stale uaktualnianą wiedzę związaną z realizacją zadań, uważali urzędy skarbowe za interesującego i konkurencyjnego pracodawcę.

Stawką tych działań jest jakość i ilość wykonywanych zadań oraz zachowanie ciągłości przekazywania wiedzy nowym pracownikom. Mimo przeobrażeń administracji skarbowej , warto stale wdrażać innowacyjne zmiany, aby nie dać odczuć pracownikom, że pracodawca nie do końca skupił się na istniejącym bogactwie tej instytucji jakim są właśnie pracownicy. Od urzędnika oczekuje się umiejętności budowania relacji z klientami urzędu oraz efektywnego i skutecznego postępowania. Podstawowym kryterium jego oceny jest jakość realizacji powierzonych mu zadań oraz ocena tych, którym jako urzędnik publiczny świadczy usługi.

Wnioski własne autorów

Tematem powyższej pracy było zbadanie zagadnienia, czy urząd skarbowy jako instytucja publiczna jest organizacją uczącą się? Do analizy tematu wykorzystano informacje zaczerpnięte z monografii zwartej, z artykułów publikowanych na stronach internetowych, przytoczono treści poparte przepisami prawnymi. Opisano własne obserwacje współautorki artykułu oraz informacje ze swobodnych wywiadów. Ujęto również informacje pochodzące z dokumentów wewnętrznych administracji skarbowej, tj. z badań ankietowych nie podlegających publikacji.

Poddane analizie i rozważaniu urzędy skarbowe mają wiele cech organizacji inteligentnej, ale czy można o nich mówić, jako o organizacji uczącej się? Biorąc pod uwagę kierunki ich działań można wywnioskować, iż administracja skarbowa mimo, że wiele zrobiła w kierunku stania się organizacją uczącą się, czego przykładem jest konsolidacja, wprowadzenie cyfryzacji czy zmiany w podejściu do zasobów ludzkich, to można dostrzec pewne braki w tych działaniach. Organizacja musi odpowiednio reagować na zachodzące zmiany, a nawet starać się je wyprzedzać. Nie jest to proste, jest to proces długotrwały, ale wart podjęcia wyzwania dla dobra instytucji i jej odbiorców…

Podsumowanie

Autorzy niniejszego opracowania mają skromną nadzieję, że prezentowane treści wpisują się w Strategię DODN. W zakresie wykorzystania zasobów i potencjału regionu ogromną rolę do spełnienia mają placówki oświatowe np. w realizacji podstawy programowej, tworzenia programów wychowawczo-profilaktycznych, ale także różnorodnej aktywności placówek oświatowych, kulturalnych, od działań edukacyjnych po tworzenie nowych miejsc prący dla młodych przedsiębiorców wchodzących na rynek pracy. Rolą przedstawicieli DODN we współpracy z dyrektorami szkół jest poszukiwanie strategicznych partnerów do współpracy na rzecz rozwoju innowacyjności, przedsiębiorczości, kreatywności młodych pokoleń, tym samym korzystanie z potencjału intelektualnego, gospodarczego, kulturowego regionu²². Urząd skarbowy to instytucja o złożonych mechanizmach zarządzania, poszukująca wiedzy, czyniąca z doskonalenia jakości swoich usług organizacyjne credo, wykorzystująca w poszukiwaniu rozwiązań metod diagnostycznych i prognostycznych. Uczenie się, bazując na przeszłych doświadczeniach, skierowane jest ku przyszłości, ku zmianom koniecznym do sprostania nowym wyzwaniom. Transformacja i konsolidacja dotychczasowej administracji podatkowej jest procesem ciągłym, który wymaga zaangażowania oraz wypracowania mechanizmów służących prawidłowej realizacji zadań. Przy analizie złożoności transformacji organizacji publicznej w organizację uczącą się, warunkiem udanego przekształcenia jest akcentowanie ciągłości procesu uczenia się, aktywne reagowanie i adaptacja do zmian, zaangażowanie wszystkich członków organizacji, budowanie kultury sprzyjającej tworzeniu wiedzy, jak również samodyscypliny i motywacji w doskonaleniu własnych kompetencji. Urzędy skarbowe z uwagi na specyficzny rodzaj działalności powinny szukać rozwiązań w obszarach , które można dostosować do wdrażania zmian. Trudno jest zmieniać centralistyczny sposób zarządzania, ale możliwa jest zmiana procedur działania czy poszukiwanie sposobów zwiększenia skuteczności pracy. Na ścieżce wytrwałości w dążeniu do osiągnięcia celu jakim jest zarządzanie organizacją kierowane w stronę wartości organizacji uczącej się, nie omijamy ani sukcesów, ani niepowodzeń, które przy odpowiednim nastawieniu mogą być motorem innowacyjności. Trzeba czerpać z nich naukę, podobnie jak Thomas Edison, który wielokrotnie podejmował się skonstruowania żarówki, mówiąc: To nie były nieudane próby, każda z nich nauczyła mnie, jak nie konstruować żarówki eklektycznej²³.

Bibliografia

Literatura, monografie zwarte

Glinka Beata, Kostera Monika, redakcja naukowa, Nowe kierunki w organizacji i zarządzaniu. Organizacje, konteksty, procesy zarządzania , Warszawa 2012, Oficyna a Wolters Kluwer business.

Kożuch Barbara, Nauka o organizacji, wydanie I, Warszawa 2009( dodruk) CeDeWu Sp. z o.o. Wydawnictwo fachowe, recenzent prof. dr Bogdan Nogalski.

Raczyńska Magdalena, Krukowski Krzysztof, Zarządzanie w administracji publicznej. Od idealnej biurokracji do zarządzania procesowego. Monografie i Studia Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2020.

Senge Peter M., Piąta dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczących się. Warszawa 2000, Dom Wydawniczy ABC, przełożyła Helena Korolewska – Mróz.

Socha D., M. Krzyścin, Pandemia COVID-19 jako „czarny łabędź” rynku pracy, Wydawnictwo Vistula, „Społeczeństwo i Polityka, Wyd. 2(71)/2022, str. 29

Wykaz stron internetowych

D. Socha, M. Workiewicz, Rola menadżera w małym i średnim przedsiębiorstwie, MAGAZYN PSYCHOLOGICZNY ONLINE “PSYCHODIA”, https://magazyn-edukacyjny.pl/rola-menedzera-w-malym-i-srednim-przedsiebiorstwie/pobrano Pobrano 13.02.2023

Encyklopedia zarządzania. Organizacja ucząca się. https://mfiles.pl/pl/index.php/Organizacja_ucz%C4%85ca_si%C4%99, Pobrano 13.02.2023

I.Kazimierska, I. Lachowicz, L. Piotrowska .Idea organizacji uczącej się. https://doskonaleniewsieci.pl/Upload/Artykuly/2_1/idea_organizacji_uczacej_sie.pdf, Pobrano 13.02.2023

Organizacje uczące się. Model dla administracji publicznej pod redakcją Karola Olejniczaka. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2012. Publikacja bezpłatna, współfinansowana ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.Publikacja jest efektem projektu pt. „Ministerstwa Uczące Się (MUS) –zestaw narzędzi diagnozy i wsparcia mechanizmów organizacyjnego uczenia się kluczowych dla polityk publicznych opartych na dowodach”.Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej i realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet „Dobre Rządzenie”. http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/organizacje_uczace_sie/organizacje_uczace_sie.pdf, Pobrano 13.02.2023

Jacek Pasieczny, Tomasz Rosiak ,tytuł: W kierunku organizacji uczącej się.

Transformacja organizacyjna na przykładzie jednostki administracji publicznej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego WUW, Sekcja Wydawnicza Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego SWWZ.

https://wuw.pl/data/include/cms//W_kierunku_organizacji_Pasieczny_Jacek_Rosiak_Tomasz_2021.pdf

Pobrano 13.02.2023

Struktura KAS https://www.gov.pl/web/kas/struktura-kas, Pobrano 13.02.2023

https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/3597487,Konsolidacja-administracji-celnej-i-skarbowej-poprawila-skutecznosc-poboru-podatkow-i-innych-danin-publicznych.html, Pobrano 13.02.2023

Wikipedia.Organizacja ucząca się.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Organizacja_ucz%C4%85ca_si%C4%99, Pobrano 13.02.2023

Ministerstwo Finansów-Krajowa Administracja Skarbowa. Strategia KAS.

https://www.gov.pl/web/kas/strategia-kas, Pobrano 13.02.2023

Prezentacja na temat,, Organizacje uczące się’’

https://slideplayer.pl/slide/10171302/, Pobrano 13.02.2023

Kariera w finansach.

https://www.karierawfinansach.pl/artykuly/autor/redakcja, Pobrano 13.02.2023

NIK– informacja o wynikach kontroli KBF 430.012.2019, Nr ewid. 159/2019/P/18/009/KBF. Stan organizacji Krajowej Administracji Skarbowej z 18.12.2019 r.

https://www.nik.gov.pl/plik/id,21676,vp,24326.pdf, Pobrano 13.02.2023

NIK– informacja o wynikach kontroli KBF 430.003.2020, Nr ewid. 36/2020/P/19/011/KBF. Skuteczność i efektywność administracji skarbowej w poborze podatków z 21.05.2021 r.

https://www.gov.pl/attachment/a8f15541-cf23-41f2-8233-b54ec3311c79 , A% , Pobrano 13.02.2023

Strategia DODN 2020-2023-opt.pdf, Pobrano 13.02.2023

Inne źródła

W pracy zostały zawarte informacje uzyskane z dokumentów wewnętrznych instytucji skarbowej, które nie podlegają publikacji oraz informacje i dane o urzędach skarbowych zebrane w oparciu o własne obserwacje, swobodne wywiady oraz dane z badań ankietowych nie podlegających publikacji.

Wykaz aktów prawnych

Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o KAS (Dz. U. z 2021 r. poz. 422, 464, 694, 802, 815, 954, 1003, 1005). Art. 7 ust. 1,  link do ustawy (plik pdf 1,66 MB)

Zarządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie określenia Kierunków działania i rozwoju KAS na lata 2021–2024 (Dz. Urz. Min. FFiPR z 2020 r. poz. 34) link do zarządzenia (plik pdf 0,77 MB)

Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej Dz.U.2022.813

Art.  35b. [E-Urząd Skarbowy]

Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczeniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. nr 106, poz. 622).

Używane skróty

KAS – Krajowa Administracja Skarbowa

MF – Ministerstwo Finansów

NIK- Najwyższa Izba Kontroli

VAT- podatek od towarów i usług

PIT – podatek dochodowy od osób fizycznych

CIT – podatek dochodowy od osób prawnych.

DLOQ – Dimensions of the Learning Organization Questionnaire

(narzędzie diagnozujące organizacji uczącej się)